OSMANLI’DA NAKİBÜ’L EŞRÂFLARIN TERCÜME-İ HAL KİTAPLARI
Nikabbet Teşkilatının açıklığa kavuşması,Nakibü’l-eşrâfların biyografilerini anlatan kitaplara bağlıdır.
Osmanlı Dönemi Nikabet Teşkilatı bakımında önem arz eden Tercüme-i Hal Kitaplarında biri,Sadat Nezaretinin kurulması ve II.Bayezıd Devrinde H.900/M.1494-1495 de ihdasında başlayıp Nakibü’l -eşrâfların biyografilerini H.1278/M.1861-1862 tarihine kadar yazan,Topal Rıfat diye bilinen Ahmet Rıfat(ölm.1293/M.1876) ın Devhatü’n-Nükabâ adlı eseridir.Bu eser Nikabet Teşkilatının kuruluşu ve Nakibü’l -eşrâfların hal Tercümelerinde raslanılan önemli kayıtları da ihtiva eder.H.1283 de istanbul’da basılmıştır.
Müstakimzâde Süleyman Sadeddin Efendi’nin Devhatü’l Meşâyih adlı eseri ise,Osmanlı Devleti Şeyhülislamlarından birincisi olan Molla Feneri ile başlayıp,Feyzullahzâde Mustafa Efendi’ye kadar 63 Şeyhülislâm’ın biyografisini içine alır.Bu kitapta yazılan iki zeylin birincisi, yazarı tarafından kaleme alınmıştır.13 Şeyhülislam ihtivâ eder.İkinci zeyilde 12 Şeyhülislam içine alır.Eser H.1200/M.1785-1786 Tarihine kadar gelir.Nakibü’l -eşrafların hepsi ilmiye sınıfından,bazıları da Şeyhülislâm olması muünasebeti ile,bu eser Osmanlı Nakibü’l eşrâflarının bir kısmı içinde bir tercüme-i hal sayılır.
Riyâzu’n-Nükabâ adlı Osmanlı Nakibü’l-eşrâflarının hayatlarını hikaye eden eserin müellifi,Ahmet Nazif Efendi Sahaflar-Şeyhizade,ölm.H.1275/M.1858-1859,şair,alim ve müverrihdir.Eserin başında Takvimü’t -Tevârih’i kaynak kullanarak Nikabebet’in Osmanlılarda ne zaman kurulduğu ve H.900/M.1494-1495 de II.Bayezid Devrinde yeniden ihdası Hakkında kısa bilgi verir.Sonra ilk Nakibü’l -eşraf Seyyid Mahmud’dan başliyarak H.1250/M.1834-1835 tarihine kadar 56 Nakibü’l-eşrâfın hal Tercümelerinden bahseder.Eserini şeyhülislâm Arif Hikmet Bey’in tavsiyesi ile yazmıştır.Bu eser H.1253/M.1837-1838 tarihinde istinsah edilen nüshasından faydalanmıştır.Eser nesih hatla her sahifeye 18 satır halinde yazılmıştır.38 yapraktır.Faydalanandığımız nusha süleymaniye Kütübhanesi Hacı Mahmud 4590 kayıtlıdır.Eserin Süleymaniye kütübhanesi Esat Efendi,2275 ve 2276,ayrıca Millet kütübhanesi Ali Emiri,723 numarada kayıtlı başka yazmaları da vardır.Bu nushalarda istinsah tarihi kayıtları mevcut değildir.
Osmanlı dönemi biyografi eserlerinden Mehmed Mecdi Efendi’nin Şakâyık Tercümesi ( Hadâiku’ş -Şakâyık) önemlidir.Mehmed Mecdi Efendi H.999/M.1590-1591 İstanbul’da öldü.Alim,müverrih ve biyografi mütehassısı birisi idi Taşköprüzâde Ahmed İsâmüddin Efendi,(ölm.H.968/M.1560 -1561 )nin Arapça yazdığı eş-Şakâyıku’n -Numâniye adlı eserini ilâveler yaparak H.995/M.1586-1587 de tercüme etmiştir.
Adı geçen eser H.13/M.16.asırda Osmanlı Cemiyetinde yetişen alim ve şeyhlerin hal tercümelerini ihtivâ eder.1.Osmand’an Kanuni’ye kadar,her padişah devri tabaka tabaka on kısma ayrılmıştır.Eser H.1269 da basıldı.
Nevizâde Atâyi ( M.1583-1635) nin en önemli eseri,Taşköprüzâde Ahmet İsamüddin Efendi’nin H.965/M.1557-1558 Yılında son bulan eserine yaptığı Hadâiku’l fi Tekmileti’ş-Şakâyık adlı eseridir.Eser Taşköprüzâde’nin kaldığı H.965/M.1557-1558 den başliyarak H.1042/M.1632-1633 yıllarını içine alan Osmanlı Padişahlarının,vezirlerin,Osmanlı bilgin ve şeyhlerinin hal tercümelerini almıştır.Eserde,ilmiyeden olan Nakibü’l-eşrâfların hal tercümeleriyle ilgili önemli kayıtlara raslanır.Özellikle Nikabet Teşkilatının ilk kuruluşu ve H.900/M.1494-1495 yılında yeniden ihdası hususunda müracaat eserlerinden biridir.Eser H.1268 de İstanbul’da basılmıştır.

By Dr. Seyyid Hüseyin Zerraki13 Aralık 2021Yorum yapılmamış1 Min Read