Seyyid Şeyh Hasan Zerraki Arapların Kureyş Aşiretinin Haşimi kolundadır. Doğum tarihi kesin belli olmamakla birlikte ölüm tarihi ise Abbasi devletinin Diyarbakır Nakibül-Eşraf Kaymakamı Seyyid Ahmet Sadi El Hüseyninin 11. asırda Seyyid Şeyh Hasan Zerraki ailesine verilen tasdikli Neseb şeceresinde Hicri 552 /Miladi 1134 olarak geçmektedir. Ayriyeten Hicri 1328/Miladi 1910 yılında Osmanlı Devleti’nin Diyarbakır’daki Nakibül-Eşrâf Kaymakamı, Seyyid Hacı Mesud Efendi tarafından MERÂNİ /ÜLGEN Köyünde Felç Ziyaret olan Seyyid Şeyh Osman Zerraki’nin oğlu Seyyid Muhammed Zülfikar’a verilen Hicri 1328/ Miladi 1910 yılında mühürlü ve tasdikli nesep şeceresinin bilgilerine göre, DERHUST/ DİBEK ‘teki türbesinde bulunan mezar taşlarındaki Arapça yazılarından da anlaşılması üzerine, Abdurrahman oğlu Seyyid Şeyh Hasan Zerraki Hicri 552/ Miladi 1135 tarihinde vefat ettiğini yazılıdır.
Seyyid Hasan Zerraki’nin, Diyarbakır’ın Lice ilçesi eski ismi DERHUST yeni ismi DİBEK köyünde, oğulları Seyyid Hüseyin Zerraki ve Nasırgazi Zerraki ile birlikte aynı yerde yan yana kabirleri ziyaret olarak bulunmaktadır. Büyük oğlu Seyyid Abdurrahman’ın da, Irak Bağdat Tahterevan mevkiinde metfun olduğu yazılıdır. Kızı Fatima Şehribanu’nun nerde vefat ettiği henüz tespit edilemedi.
Diyarbakır ili Hazro İlçesi MERÂNİ/ÜLGEN köyünde ziyaret olan mübarek zat ise Seyyid Şeyh Hasan Zerraki’nin 10. kuşaktan torunudur. Atak beglerinden Yusuf Beg’in üç oğlundan biri Ömer Beg’in oğlu SEYYİD ŞEYH OSMAN ZERRAKİ’dir.
Seyyid Şeyh Hasan Zerraki Peygamber Efendimizin 16. kuşaktan torunudur. 10. asırda Şam’dan Mardin’e gelerek Malazgirt Meydan savaşında Sultan Alparslan’ın büyük komutanlarından sonradan Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da Artuklu Devletini kuran Emir Artuk bin Ekserle tanışır ve kızı Hatice Hatunla evlenerek damadı olur. Emir Artuk Bin Ekser damadına Diyarbakır’daki Atak Beyliğini vererek, oraya gönderir.
Seyyid Şeyh Hasan Zerraki bu soylu hatundan, Hüseyin, Abdurrahman, Nasırgazi isimli üç oğlu ile Fatima Şehribanu isimli bir kızı oluyor. Oğulları Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da Lice(Atak) Hazro (Tercıl) Siirt Baykan’a bağlı Erzin (Adakale) Gırdıkan (Çevrimtepe) dört tane Beylik kuruyorlar, Bu beylikler, içişlerinde serbest, dışişlerinde sırası ile Artuklulara, Akkoyunlu ve Osmanlı’ya bağlı kalmak suretiyle, yarı bağımsız olarak 900 yıl hüküm sürüyorlar.
Osmanlı Devleti’nin yenilikçi Sultanı II. Mahmut ve onun sadrazamı Başbakanı Mustafa Reşit Paşa 1825 yılında sistematik bir şekilde başlayarak 1850 yılına kadar Doğu ve Güneydoğudaki beylikleri ortadan kaldırınca ZIRKAN/ZIRKİ beylikleri de ortadan kaldırılıyor. Elimizde gerek Başbakanlık Osmanlı arşivi ile gerekse Meşihat ve şerriye sicillerinde bulunan Nakibül Eşraf Defterlerine göre büyük ceddimiz “Seyyid Şeyh Hasan-ı Zerraki’nin soy ağacı da şöyle devam ediyor:
Babası Seyyid Abdurrahman, Dedesi Seyyid Ahmet, Seyyid Tahir, Seyyid Ali, Seyyid Abdullah, Seyyid Cafer-i Katal, Seyyid Muhammed Maktum, Seyyid İsmail El Ekber, İmam Cafer-i Sadık, İmam Muhammed Bakır, İmam Zeynel Abidin, İmam Hüseyin Şehid-i Kerbelâ, Allah’ın galip arslanı İmam Ali Mürteza’dır. İmam Ali de Hz. Ebu Talib’in oğludur.
Zırkan/Zırki; Coğrafyası bugün, Diyarbakır’ın Lice ve Hazro ilçeleri ile Siirt’in Baykan ilçesini kapsamaktadır.
Zırki bölgesi sırasıyla Selevkos, Bizans, Selçuklu, Karakoyunlu, Akkoyunlu, Safevi ve Osmanlı hâkimiyetlerine girmiştir. ZIRKAN/ZIRKİ Bölgesinde (16 on altı tane) Kürt Aşiretinin bir araya gelip birleşmesiyle oluşturmuş olduğu federatif yapıya Zırkan/Zırki Beylikleri meydana gelmiştir.
Bu beyliklerin başındaki idareciler ve yöneticileri, Seyyid Şeyh Hasan-ı Zerraki’nin soyundan gelen torunlarıdır…
Zırki beylikleri Çaldıran Savaşı öncesi Akkoyunlu devletine bağlı iken, Safevi Devleti Şah İsmail 1503 yılında Akkoyunlu devletini ortada kaldırınca, Doğu ve Güneydoğudaki diğer Kürt beylikleri gibi, ZIRKAN/ZIRKİ Beyliği de 11 yıl Safevi/ İRAN Devletine zoraki bağlanmış, Çaldıran Savaşı’ndan sonra diğer Kürt beylikleri gibi, kendi isteğiyle Osmanlı’nın
hâkimiyetini kabul ederek, Osmanlı idaresinde Hükümet Sancakları ve Yurtluk, Ocaklık Sancakları şeklinde yönetilmişlerdir.
Bu beylikleri 1825 Yılından başlayarak sistematik bir şekilde1850 yılına kadar ortadan kaldıran Osmanlı Devleti’nin Yenilikçi Padişahı Sultan II. Mahmud ve İngiltere’de eğitim gören Başbakanı/ Sadrazam Mustafa Reşit Paşa İngilizlerin kışkırtması ile çok kanlı bir şekilde kardeş kanını dökerek beyliklerin statüleri ellerinden alınarak, Osmanlı’nın bu Merkezileşmesi ile birlikte bazı Zırki beylerinin direnmesi üzerine, Atak beglerinde Seyyid Hüseyin Beg’in yeğeni Timur Beg ve aile efradı ile birlikte 1836 yılından EDİRNE’YE, Mir Veli Beg’in torunlarından Muhammed Beg’in oğlu Hacı Ali Efendi, Amcası Ömer Beg’in oğlu Mahmud Ağayı ve beraberinde ki 30 hanelik Zırki akrabalarını SİVEREK Sancağına, diğer beyler ve akrabaları da Sivas ve batı illerine sürgüne tabi tutmuşlardır.
“Zırkan/Zırki Beyliği” Doğu ve Güneydoğuda bulunan on altı tane Kürt aşiretinin bir araya gelip birleşmesiyle ZIRKAN/ZIRKİ ismini Alarak Kurulmuştur.
Abdullah Varlı isimli Bir Kürt yazar; “Dugalan Kurdan” adlı eserinde Sayfa 385 392 de Zırki Beyliğinde bahseder! Bu beyliğin Miladi 990 yıllarından Mardin, Nusaybin, Siirt ve Diyarbakır Dolaylarında kurulduğunu söyler. Yazarın tespitine göre Zırkiler’in Beyliğinin yapısı federatif olup, bünyesinde şu Aşiretler yer almaktadır;
- Mihrani
- Babosi
- Çeliki
- Becini
- Şikaki
- Sturki
- Aşani
- Kurdili
- Kişki
- Hendeki
- Aşiti
- Suhani
- Mahmudi
- Kaşaksi
- Musiki
- Sobari
Bilgi ve Belgeler
- Diyarbakır, Lice, Silvan, Hazro, Bismil, Tapu Sicil Kayıtları
- 1850 yılında ortadan kaldırılan beyliklerin tarihi
- Seyyid Şeyh Hasan Zerraki’nin Osmanlı Arşivinde bulunan Soy Şeceresi
- Aile Soy Şeceresi
- Şerefhan Bitlisi’nin 1600 yıllarında yazmış olduğu Osmanlıca, Farsça, Arapça ve Türkçeye çevrilmiş Doğu ve Güneydoğudaki beylikler, sancaklar ve aşiretler tarihi Şerefname isimli Kitap Sahife 267/281
- D.Bakır salnamesi
- Bitlis Salnamesi